بیت المقدس

شناسنامه عملیات

شرح مختصر نبرد

مقدمه

در حالی که اشغال خرمشهر به دست نیروهای دشمن به عنوان آخرین و مهم‌ترین برگ برنده عراق برای وادار ساختن ایران به شرکت در هرگونه مذاکرات صلح تلقی می‌شد، آزادسازی این شهر می‌توانست سمبل تحمیل اراده سیاسی جمهوری اسلامی بر متجاوز و اثبات برتری نظامی‌اش باشد.

بر همین اساس، با توجه به این‌که منطقه عمومی غرب کارون آخرین منطقه مهمی بود که همچنان در اشغال عراق قرار داشت، از یک سو فرماندهان نظامی ایران برای انجام عملیات در این منطقه اشتراک نظر داشتند؛ و از سوی دیگر عراق نیز که طراحی عملیات آزادسازی خرمشهر را پس از عملیات فتح المبین قطعی و مسجل می‌پنداشت، با در نظر گرفتن اهمیت این شهر و جایگاه آن در دفاع از بصره، به ضرورت حفظ این منطقه معتقد بود. از این رو، تنها عاملی که می‌توانست موفقیت را نصیب یکی از دو طرفین درگیر نماید، سرعت عمل در اقدامات بود. به همین دلیل، بلافاصله پس از اتمام عملیات فتح المبین، در حالی که قوای ارتش عراق در منطقه عمومی خرمشهر تقویت می‌شدند، به تمامی یگان‌های تحت امر قرارگاه مرکزی کربلا دستور داده شد تا ضمن بازسازی و تجدید قوا، به شناسایی و طراحی عملیات بپردازند.

اهداف عملیات

- انهدام نیروی دشمن، حداقل بیش از دو لشکر؛

- آزادسازی حدود 5400کیلومتر مربع از خاک ایران؛ از جمله شهرهای خرمشهر، هویزه و پادگان حمید؛

- خارج کردن شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از برد توپخانه دشمن؛

- تأمین مرز بین‌المللی (حدفاصل پاسگاه طلائیه تا شلمچه)؛

- آزادسازی جاده اهواز - خرمشهر و خارج شدن جاده اهواز ـ آبادان از برد توپخانه دشمن.(1)

موقعیت منطقه

منطقه عمومی عملیات بیت المقدس در میان چهار مانع طبیعی محصور است، که از شمال به رودخانه کرخه کور، از جنوب به رودخانه اروند، از شرق به رودخانه کارون و از غرب به هور الهویزه منتهی می‌شود.

منطقه عملیاتی به جز جاده نسبتاً مرتفع اهواز - خرمشهر، فاقد هرگونه عارضه مهم برای پدافند است. لذا، زمین منطقه - به دلیل مسطح بودن - برای مانور زرهی مناسب، و برای حرکت نیروهای پیاده - به دلیل در دید و تیر قرار داشتن - نامناسب بود. نقاط حساس و استراتژیک منطقه شامل بندر و شهر خرمشهر، پادگان حمید، جفیر، جاده آسفالت اهواز - خرمشهر، شهر هویزه و رودخانه‌های کارون، کرخه نور و اروند می‌باشد.(2)

استعداد دشمن

تا قبل از آغاز عملیات بیت‌المقدس، استعداد نیروهای دشمن به ترتیب زیر بود:

- لشکر 6 زرهی؛ از جنوب رودخانه کرخه تا هویزه؛

- لشکر 5 مکانیزه؛ از غرب اهواز تا روستای سید عبود؛

- لشکر 11 پیاده از سیدعبود تا خرمشهر. تیپ‌های 22، 48 و 44 مامور حفاظت از خرمشهر بودند؛

- لشکر 3 زرهی در شمال خرمشهر.(3)

با شروع عملیات نیز یگان‌های دیگری از ارتش عراق به منطقه اعزام شدند که در مجموع تمامی یگان‌هایی که در منطقه درگیری حضور یافتند، عبارت بودند از:

- لشکر 5 مکانیزه، شامل: تیپ‌های 26 و 55 زرهی و تیپ‌های 15 و 20 مکانیزه؛

- لشکر 6 زرهی، شامل: تیپ‌های 16 و 30 زرهی و تیپ 25 مکانیزه؛

- لشکر 3 زرهی، شامل: تیپ‌های 6، 12 و 53 زرهی و تیپ 8 مکانیزه؛

- لشکر 9 زرهی، شامل: تیپ‌های 35 و 43 زرهی و تیپ 14 مکانیزه؛

- لشکر 10 زرهی، شامل: تیپ‌های 17 زرهی و 24 مکانیزه؛

- لشکر11 پیاده، شامل: سه تیپ سازمانی 44، 48 و 49 پیاده و سه تیپ تحت امر 45، 113 و 22 پیاده؛

- لشکر 12 زرهی، شامل: تیپ‌های 46 مکانیزه و 37 زرهی؛

- لشکر 7 پیاده، شامل: تیپ‌های 19 و 39 پیاده؛

- تیپ مستقل 10 زرهی؛

- تیپ‌های مستقل 109، 419، 416، 90، 417، 601، 602، 605، 606، 409، 238 و 501 پیاده؛

- تیپ‌های 31، 32 و 33 نیروی مخصوص؛

- تیپ‌های 9، 10 و 20 گارد مرزی؛

- 30 گروهان کماندو؛

- 10 قاطع جیش الشعبی (هر قاطع 450 تن)؛

- گردان تانک مستقل سیف سعد؛

- گردان‌های شناسایی حطین، صلاح الدین، حنین.(4)

توپخانه دشمن نیز از 530 قبضه توپ در انواع مختلف تشکیل شده بود که به طور تقریبی عبارت بود از 30 گردان.(5)

سازمان رزم خودی

قرارگاه مرکزی کربلا، با فرماندهی مشترک سپاه و ارتش، هدایت عملیات را با سه قرارگاه اصلی (قدس، فتح و نصر) و یک قرارگاه پشتیبان بر عهده داشت. سازمان رزم هر یک از این قرارگاه‌ها به ترتیب زیر بود:

الف - قرارگاه قدس

قدس 1: نیروهای سپاه: تیپ 31 عاشورا با هفت گردان پیاده؛

نیروهای ارتش: تیپ 1 لشکر 16 زرهی با دو گردان تانک و دو گردان مکانیزه.

قدس 2: نیروهای سپاه: تیپ 21 امام رضا(ع) با هشت گردان پیاده؛

نیروهای ارتش: تیپ 2 لشکر 16 زرهی با دو گردان تانک و دو گردان مکانیزه.

قدس 3: نیروهای سپاه: تیپ 37 نور با هشت گردان پیاده؛

نیروهای ارتش: تیپ 3 لشکر 16 زرهی با دو گردان تانک و یک گردان مکانیزه.

قدس 4: نیروهای سپاه: تیپ 41 ثارالله با هفت گردان پیاده؛

نیروهای ارتش: تیپ 58 ذوالفقار با چهار گردان پیاده و یک گردان (-) تانک.

قدس 5: نیروهای سپاه: تیپ 43 بیت المقدس با هشت گردان پیاده؛

نیروهای ارتش: گروهان یکم گردان با 254 تانک.

در مجموع شش گردان توپخانه نیز تحت امر قرارگاه قدس بود.(6)

ب - قرارگاه فتح

فتح 1: نیروهای سپاه: تیپ 14 امام حسین(ع) با هفت گردان پیاده؛

نیروهای ارتش: تیپ 1 لشکر 92 زرهی.

فتح 2:تیپ 2 لشکر 92 زرهی ارتش به عنوان نیروی احتیاط قرارگاه فتح.

فتح 3: نیروهای سپاه: تیپ 8 نجف اشرف با هفت گردان پیاده؛

نیروهای ارتش: تیپ 3 لشکر 92 زرهی.

فتح 4: نیروهای سپاه: تیپ 25 کربلا با هفت گردان پیاده؛

نیروهای ارتش: تیپ 55 هوابرد،  تیپ 37 زرهی و گردان 151 پیاده.

در مجموع هشت گردان توپخانه تحت امر قرارگاه فتح بود.(7)

ج - قرارگاه نصر

نصر 1: نیروهای سپاه: تیپ 7 ولی‌عصر(عج)؛

نیروهای ارتش: تیپ 1 لشکر 21 حمزه(ع).

نصر 2: نیروهای سپاه: تیپ 27 محمد رسول‌الله(ص)؛

نیروهای ارتش: تیپ 2 لشکر 21 حمزه(ع).

نصر 3: نیروهای سپاه: تیپ 46 فجر؛

نیروهای ارتش: تیپ 3 لشکر 21 حمزه(ع).

نصر 4: تیپ 4 زرهی لشکر 21 حمزه(ع) ارتش به عنوان نیروی احتیاط قرارگاه نصر.

نصر 5: نیروهای سپاه: تیپ 22 بدر (خرمشهر)؛

نیروهای ارتش: تیپ 23 نوهد.

در مجموع شش گردان توپخانه تحت امر قرارگاه نصر بود.

همچنین، گروه رزمی حرّ، شامل: یک گردان ژاندارمری و گردان 803 پیاده (-) و تعدادی از نیروهای سپاه پاسداران.(8)

د - قرارگاه فجر (به عنوان احتیاط)

نیروهای سپاه: تیپ 33 المهدی (عج)، تیپ 17 علی‌ابن ابیطالب (ع) و تیپ امام سجاد (ع).

نیروهای ارتش: تیپ 3 لشکر 77.

ضمناً تیپ 30 زرهی سپاه پاسداران به عنوان احتیاط کلی تحت امر قرارگاه مرکزی کربلا قرار داشت.

به طور کلی، آمار نیروهای عمل کننده بر حسب گردان از این قرار بود:

نیروی زمینی ارتش، شامل: 24 گردان زرهی و مکانیزه و 14 تا 15 گردان پیاده.

نیروهای سپاه پاسداران، شامل: 85 تا 95 گردان پیاده.(9)

طرح عملیات

در طراحی عملیات، تهاجم از طریق عبور از رودخانه کارون و پیش‌روی به سوی مرز بین‌المللی و سپس آزادسازی شهر خرمشهر مورد نظر بود و چنین استدلال می‌شد که حمله به جناح دشمن، که عمدتاً به سمت شمال آرایش گرفته بود، عامل موفقیت عملیات است.

همچنین، شکستن خطوط اولیه دشمن و عبور از رودخانه و گرفتن سرپل در غرب کارون تا جادة آسفالت اهواز - خرمشهر به عنوان اهداف مرحله اول و ادامه پیش‌روی به سمت مرز و تأمین خرمشهر به عنوان اهداف مرحله دوم تعیین شدند.

بر همین اساس، محورهای عملیاتی هر یک از قرارگاه‌ها به ترتیب زیر انتخاب شد:

1 - محور شمالی؛ قرارگاه قدس (با عبور از رودخانه کرخه).

2- محور میانی؛ قرارگاه فتح (با عبور از رودخانه کارون و پیش‌روی به سمت جاده اهواز - خرمشهر).

3- محور جنوبی؛ قرارگاه نصر (با عبور از کارون و پیش‌روی به سمت خرمشهر).(10)

شرح عملیات

مرحله اول عملیات: عملیات در ساعت 00:55 بامداد 1361/2/10 با دریافت خبر درگیر شدن تیپ 25 کربلا در محور قرارگاه فتح، با رمز مبارک یا علی‌ابن‌ابیطالب(ع) آغاز شد. در محور قرارگاه قدس (شمال کرخه کور) به دلیل هوشیاری دشمن و وجود استحکامات متعدد، پیش‌روی نیروها به سختی امکان پذیر بود و در این میان تنها تیپ‌های 43 بیت‌المقدس و 41 ثارالله موفق شدند از مواضع دشمن عبور کرده و منطقه‌ای در جنوب رودخانه کرخه کور را به عنوان سرپل تصرف کنند. عدم پوشش جناحین این یگان‌ها باعث شده بود که دشمن فشار شدیدی بر آنها وارد کند.

در محور قرارگاه فتح، یگان‌های خودی ضمن عبور از رودخانه، به سرعت خود را به جاده اهواز خرمشهر رسانده و به ایجاد استحکامات و جلوگیری از نقل و انتقالات و تحرکات دشمن در این جاده پرداختند.

در محور قرارگاه نصر، به دلیل تاخیر در حرکت و وجود باتلاق در کنار جاده اهواز خرمشهر و همچنین تمرکز دشمن در شمال خرمشهر، نیروهای این قرارگاه نتوانستند به اهداف مورد نظر دست یافته و با قرارگاه فتح الحاق کنند.

الحاق کامل قرارگاه نصر با قرارگاه فتح و همچنین تصرف اهداف مرحله اول قرارگاه قدس در دستور کار عملیات شب دوم قرار گرفت که با انجام آن تا حدودی اهداف مورد نظر محقق شد، ولی برخی رخنه‌ها همچنان باقی بود تا این که سرانجام پس از 5 روز، جاده اهواز خرمشهر از کیلومتر 68 تا کیلومتر 103 تثبیت و کلیه رخنه‌ها ترمیم شد.

مرحله دوم عملیات: در این مرحله آزادسازی خرمشهر از دستور کار عملیات خارج و تصمیم گرفته شد که قرارگاه‌های فتح و نصر از جاده اهواز - خرمشهر به سمت مرز پیش‌روی کنند و قرارگاه قدس نیز ماموریت یافت تا به صورت محدود برای تصرف سرپل در جنوب کرخه کور اقدام کند و سپس آن را گسترش دهد.

عملیات در این مرحله در ساعت 22:30 روز 1361/2/16 آغاز شد. نیروهای قرارگاه فتح در همان ساعات اولیه به جاده مرزی رسیدند. یگان‌های قرارگاه نصر نیز با اندکی تأخیر و تحمل فشارهای دشمن، به مرز رسیده و با قرارگاه فتح الحاق کردند.

دشمن با مشاهده جهت پیش‌روی نیروهای ایران به طرف مرز، لشکرهای 5 و 6 خود را به عقب کشاند. به نظر می‌رسید این عقب نشینی با دو هدف انجام شده باشد: یکی، جلوگیری از محاصره و انهدام این لشکرها؛ و دیگری، تقویت هرچه بیشتر خطوط پدافندی بصره و خرمشهر.

در پی این عقب نشینی که از ساعات اولیه روز 1361/2/18 آغاز شده بود، نیروهای قرارگاه قدس ضمن تعقیب نیروهای دشمن، تعدادی از آنها را که از قافله عقب مانده بودند، به اسارت درآوردند و در نتیجه جاده اهواز - خرمشهر (تا انتهای جنوب منطقه‌ای که قرارگاه نصر به عنوان سرپل تصرف کرده بود) و نیز مناطقی همچون جفیر، پادگان حمید و هویزه آزاد شدند.

مرحله سوم عملیات: در این مرحله، قرارگاه نصر ماموریت یافت تا حرکت خود را به سمت خرمشهر آغاز کند. نیروهای عمل کننده که متشکل از چهار تیپ مستقل سپاه پاسداران و دو تیپ ارتش بودند، در آخرین ساعات روز 1361/2/19 عملیات خود را آغاز کردند؛ اما به دلیل هوشیاری دشمن و تمرکز نیرو در خطوط پدافندی‌اش، نیروهای خودی در انجام ماموریت خود توفیق نیافتند. تکرار این عملیات در روز بعد نیز به شکست انجامید. به همین دلیل، تصمیم گرفته شد تا برای انجام عملیات نهایی فرصت بیشتری به یگان‌ها داده‌شود. همچنین مقررشد از دو تیپ‌المهدی(عج) و امام‌سجاد(ع) از قرارگاه‌فجر درحرکت بعدی استفاده‌شود.

مرحله چهارم عملیات: در این مرحله تصمیم گرفته شد تا قرارگاه نصر در امتداد مرز به سمت جنوب حرکت کرده و ضمن انسداد جاده شلمچه، خود را در محور نهر خیّن به رودخانه اروند برساند. قرارگاه فجر در جناح میانی می‌بایست در امتداد نهر عرایض به سمت رودخانه اروند اجرای تک کند. قرارگاه فتح نیز مسئولیت عملیات در امتداد جاده اهواز - خرمشهر و آزادسازی خرمشهر را بر عهده داشت.

عملیات در این مرحله از ساعت 22:30 روز 1361/3/1 آغاز شد. قرارگاه نصر توانست جاده خرمشهر شلمچه را مسدود کند و قرارگاه فجر نیز موفق شد ضمن تأمین "پل نو" در محور نهر عرایض نیروهایش را به اروند برساند. در این میان، قرارگاه فتح به دلیل حساسیت و هوشیاری فوق العاده دشمن موفق نشد به اهداف مورد نظر دست یابد.

دشمن برای خارج کردن نیروهایش از محاصره، در اطراف "نهر عرایض" و "پل نو" از سمت غرب (شلمچه) و شرق (خرمشهر) پاتک‌های شدیدی را آغاز کرد؛ ولی با مقاومت رزمندگان مستقر در این منطقه، پاتک‌ها به شکست انجامید. سپس نیروهای دشمن مستقر در شمال شرقی خرمشهر برای دفاع هرچه بهتر از شهر، به داخل شهر فراخوانده شدند.

پس از این عقب نشینی، سرانجام نیروهای عراقی در حالی که با کمبود آب، غذا و مهمات روبه‌رو بودند و مقاومت خود را بی‌نتیجه می‌دانستند، به درخواست قوای نظامی جمهوری اسلامی پاسخ مثبت داده و خود را تسلیم کردند.

به این ترتیب، خرمشهر در ساعت 11 صبح روز 1361/3/3 آزاد شد و خط پدافندی مناسبی از طلائیه تا کوشک و شلمچه و حاشیه شمال اروند برقرار گردید.(11)

نتایج عملیات

طی عملیات بیت‌المقدس 5038 کیلومتر مربع از اراضی اشغال شده از جمله شهرهای خرمشهر و هویزه و نیز پادگان حمید و جاده اهواز خرمشهر آزاد شدند. افزون بر این، شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از تیررس توپخانه دشمن خارج شدند. همچنین، 180 کیلومتر از خط مرزی تامین شد.

با فتح خرمشهر، برتری نظامی ایران بر عراق مورد تایید کارشناسان و تحلیل‌گران نظامی قرار گرفت.

فتح خرمشهر موجب انفعال ارتش عراق شد؛ به گونه‌ای که نظامیان عراقی تا مدت زیادی نتوانستند از لاک دفاعی خارج شوند.

عملیات بیت‌المقدس موجب شد تا کشورهای عرب منطقه به تقویت مالی و نظامی عراق دست بزنند.

در این عملیات حدود 19000 تن از نیروهای دشمن به اسارت درآمده و حدود 16000 تن نیز کشته و زخمی شدند.

میزان انهدام یگان‌های دشمن: لشکرهای 3 زرهی و 11 پیاده 80 درصد، لشکرهای 9 و 10 زرهی 50 درصد، لشکر 7 پیاده  40 درصد، لشکرهای 5 مکانیزه، 6 و 12 زرهی 20 درصد، تیپ‌های 9، 10 و 20 گارد مرزی و  238، 501، 90، 417 و 605 پیاده100 درصد، تیپ 109 پیاده 60 درصد، تیپ‌های 601، 602، 416 و 419 پیاده 50 درصد، تیپ‌های 31، 32 و 33 نیروی مخصوص به میزان زیاد. (12)

فهرست منابع

1- سند 007026 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1361/1/20؛ و: سند 114686 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1361/3/3.

2- گزارش 27 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش عملیات بیت المقدس، ص‌ص 12 و 12؛ و: گزارش 880 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، عملیات بیت المقدس. و کتاب از خونین‌شهر تا خرمشهر، ص 103 .

3- گزارش 27 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ،گزارش عملیات بیت المقدس، ص‌ص 29؛ و: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، کتاب "از خونین شهر تا خرمشهر" ص 106.

4- سند 007790 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1361/3/3.

5- سند 114686 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1361/3/3.

6- سند 032827 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ؟ (جلد 1 گزیده اسناد عملیات بیت‌المقدس).

7- سند 032828 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ،  (جلد 1 گزیده اسناد عملیات بیت‌المقدس)؛ و: سند 007256 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1361/2/8؛ و: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، "از خونین شهر تا خرمشهر"، ص 107.

8- سند 007210مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1361/2/5؛

 و: 007151 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ،

9- گزارش 27 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ص13؛ و: مرکز تحقیقات و مطالعات جنگ، "از خونین شهر تا خرمشهر"، ص 118 و 119.

10- گزارش 27 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش عملیات بیت المقدس، ص‌ص 19ـ11؛ و: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، عملیات بیت المقدس؛ و: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، "از خونین شهر تا خرمشهر"، ص 115.

11- گزارش 27 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش عملیات بیت المقدس، ص‌ص 36  ـ 20؛ و: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، "از خونین شهر تا خرمشهر"، ص 159- 136.

12- گزارش 27 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش عملیات بیت المقدس، ص‌ص 37 و 36؛ و: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، "از خونین شهر تا خرمشهر"، ص 161.

پس از آزادی بستان، تنها بخشی‌ از منطقه‌ دشت‌ آزادگان‌ که‌ همچنان‌ در اشغال‌ دشمن‌ باقی‌ مانده‌ بود، هویزه‌ بود. در جریان‌ طراحی‌ عملیات‌ بزرگ‌ بیت‌المقدس، آزادسازی‌ این‌ بخش‌ نیز مد نظر قرار گرفت. قرارگاه‌ قدس‌ ماموریت یافت در این محور با یگان های تحت امر وارد عمل‌ شده‌ و با عبور از رودخانه‌ کرخه‌ کور ضمن‌ پیشروی‌ به‌ طرف‌ کوشک‌ و طلاییه، هویزه‌ را آزاد کند. 

طرح عملیات

قوای قرارگاه قدس به پنج گروه تقسیم شدند و برای هریک طرح مانوری مجزا تعیین گردید. قدس 1 در غرب هویزه و قدس های 2، 3، 4 و 5 در شرق آن می بایست وارد عمل می شدند. با توجه به اینکه “پل کشعم” تنها معبر مطمئن در غرب هویزه بود، قدس 1 در مرحله اول عملیات صرفا به پدافند در شمال رودخانه نیسان می پرداخت و منتظر آزاد شدن این پل  می‌ماند تا در این صورت، در مرحله دوم عملیات، با عبور از این پل  تک خود را آغاز کند. به این ترتیب، در مرحله اول به جز قدس 1، همه نیروهای قرارگاه قدس در شرق هویزه وارد عمل می‌شدند. قدس های 3 و 4 با عبور از کرخه کور و قدس5 در حاشیه جاده اهواز - خرمشهر وارد عمل شده و با تصرف خطوط اول تا سوم دشمن (به عنوان سرپل) آماده ادامه تک در مرحله دوم - که پیشروی تا حدفاصل پادگان حمید و جفیر بود - می شدند. قدس2 نیز به دنبال قدس3 حرکت خود را آغاز کرده، با پیشروی به طرف هویزه و سپس آزاد کردن پل کشعم، معبر را برای ورود قدس 1 باز می کرد.

آغاز عملیات و استقرار در جنوب کرخه کور

عملیات بیت المقدس در ساعت 33:00 بامداد 10/2/1361، با رمز مبارک “یا علی ابن ابیطالب(ع)“ آغاز شد. یگان های پیاده

قرارگاه های قدس 3 و 4 با نصب چندین پل روی رودخانه کرخه کور و عبور از آن، خط اول دشمن را تصرف کردند. در حالی که برخی از یگان ها به پیشروی برای تصرف خطوط دوم و سوم ادامه می‌دادند، برخی دیگر به دلیل آتش شدید دشمن نمی‌توانستند پیشروی کنند. با نزدیک شدن صبح، نیروها بایستی برای مقابله با پاتک دشمن آماده می شدند. برای همین قدس 3 به عقب بازگشت و پشت خط اول دشمن مستقر شد.

در این میان، قدس 2 که به دنبال قدس 3 و به طرف هویزه حرکت کرده و تا 5/3 کیلومتر نیز با موفقیت پیش رفته بود، به علت عقب روی قدس3 متوقف شد و در همان نقطه پدافند کرد. قدس 4 نیز که از دو محور “کوهه” و “سیدجابر” وارد عمل شده بود، در حالی که نیروهای محور سیدجابر از پیشروی بازمانده بودند،‌نیروهای محور کوهه که از یک طرف جناح راست خود را خالی می‌دیدند و از طرف دیگر زیر فشار دشمن قرار گرفته بودند،‌به ناچار عقب نشینی کرده و در پشت خط اول مستقر شدند. قدس 5 هم به جز محور شرطاق که یک سرپل تا خط اول دشمن را تصرف کرده بود، در سایر محورها ناموفق بود.

به این ترتیب، فقط سه سرپل با وسعت محدود به تصرف رزمندگان درآمده بود. دشمن روی این سرپل ها به شدت فشار میآورد. پس از روشنایی هوا، تعدادی از یگان های لشکر6 ارتش عراق از غرب هویزه به کمک لشکر 5 آمده و پاتک های شدیدی را روی این سرپل ها آغاز کردند. اولین پاتک ساعت 12 شروع شد. رزمندگان با تحمل شهدا و مجروحین زیاد و به رغم ضعف تدارکات و کمبود مهمات، مقاومت می کردند. سرپل ها از یکدیگر جدا بودند. قدس 2 که در شرق هویزه مستقر بود، زیر فشار بیشتری قرار داشت. قدس 5 هم در محور شرطاق به گونه ای زیر آتش پرحجم قرار داشت که رزمندگان حتی قادر نبودند برای خود جان پناهی بسازند.

در مجموع اگرچه قرارگاه قدس تنها توانسته بود بخش محدودی را به عنوان سرپل تصرف کند، لیکن موفق شده بود لشکرهای 5 و 6 ارتش عراق را در منطقه درگیر کند که این مهم در موفقیت قرارگاه های نصر و فتح که در غرب کارون عمل می کردند، موثر بود. در حالی که نیروهای زرهی خودی هنوز نتوانسته بودند از کرخه کور عبور کنند، در شب دوم تصمیم گرفته شد با استفاده از سرپل های موجود، تک به صورت محدود و ایذایی ادامه یابد. قدس 2 نیز قرار شد با استفاده از سرپل خود به طرف هویزه و پل کشعم پیش برود.

ساعت 2 بامداد 11/2/1361 دستور حمله از قرارگاه قدس صادر شد. قدس4 و قدس5 بلا‌فاصله وارد عمل شدند. مقاومت شدید دشمن باعث گردید قبل از اینکه قدس2 و قدس3 درگیر شوند، دستور عقب‌نشینی صادر شود. قدس2 و قدس3 سرپل خود را رها کرده و عقب‌تر رفتند و قدس4 و قدس5 در سرپل های قبلی خود مستقر شدند. قدس4 نیز بر اثر پاتک های  شدید دشمن، صبح 11/2/1361 عقب نشینی کرد. سپس، دشمن به قدس 5 فشار آورد و حدود ظهر این روز توانست سرپل او را هم بازپس گیرد.

روز 12/2/1361 قدس 1 که به علت عدم موفقیت قدس 2 در آزادسازی هویزه و پل کشعم نتوانسته بود وارد عمل شود، به قرارگاه فتح مامور شد و از منطقه هویزه خارج گردید. در شب چهارم عملیات (13/2/1361)، قدس 5 با کمک قدس 2 درصدد برآمد تا از دو محور کنار جاده اهواز - خرمشهر و بیوض وارد عمل شود. ساعت 10:01 بامداد نیروهای کنار جاده درگیر شدند که با آتش شدید تیربارهای دشمن زمین گیر شده، توان تصرف خط دشمن را از دست دادند. نیروهای محور بیوض نیز به موانع دشمن برخورده، نتوانستند پیشروی کنند و بنا به دستور در ساعت 30:02 عقب نشینی کردند.

عملیات ایذایی

قرارگاه قدس برای سرگرم کردن لشکرهای 5 و 6 عراق و جلوگیری از اعزام آنها به منطقه درگیری قرارگاه های نصر و فتح، از یگان های تحت امر خواست عملیات را با تک های ایذایی ادامه داده و این یگان های دشمن را در منطقه نگه دارند، برای همین، در شب 14/2/1361 هریک از یگان ها نیروهای آر. پی. جی. زن خود را به جلو می فرستاد و با دشمن درگیر می کرد. دشمن که تصور می کرد تلا‌ش اصلی کماکان از این محور است، همچنان به مقاومت خود ادامه می داد.

عقب نشینی دشمن 

حرکت های ایذایی قوای قرارگاه قدس ادامه داشت تا اینکه در مرحله دوم عملیات بیت المقدس (16/2/1361) نیروهای قرارگاه های فتح و نصر در غرب جاده اهواز - خرمشهر به نوار مرزی رسیدند و عقبه‌های لشکرهای 5  و 6 عراق را تهدید کردند. دشمن نیز برای جلوگیری از محاصره لشکرهای مزبور آنها را  از منطقه خارج کرد. در پی این عقب نشینی دشمن که از ساعات اولیه روز 18/2/1361 آغاز شده بود، نیروهای قرارگاه قدس از موفقیت به دست آمده استفاده کرده، ضمن تعقیب نیروهای دشمن، تعدادی از آنها را که از قافله عقب مانده بودند، اسیر کردند.  در نتیجه تلا‌ش هایی که باعث عقب‌نشینی دشمن از این منطقه گردید، حدود 4100 کیلومترمربع از منطقه اشغالی شامل هویزه، جفیر و پادگان حمید آزاد شد. دشمن نیز در حدفاصل کوشک و طلا‌ییه نیروی تامین گذاشت و عمده قوای خود را به پشت مرز برد و به ایجاد استحکامات نظامی پرداخت.

منابع:

1. اطلس راهنما4 - کتاب دشت آزادگان در جنگ صفحه107 الی 111

2. مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.