قدس 5

شناسنامه عملیات

شرح مختصر نبرد

مقدمه

قدس5 آخرین عملیات از سلسله عملیات قدس است که با هدف تکمیل اهداف عملیات‌های قدس1 و 2 طراحی شد. با اجرای این عملیات محدود، پاسگاه الیج عراق تصرف ‌می‌شد و پدافند خودی در هور وضعیت مناسب‌تری می‌یافت. این عملیات همچنین در بهبود موقعیت آفندی خودی مؤثر بود.

موقعیت منطقه عملیاتی، ابلاغ مأموریت

منطقه عملیات در هورالهویزه و در شمال منطقه عملیاتی بدر، حد فاصل پاسگاه بلال و جاده خندق، در شرق البیضه واقع شده است.

در تاریخ 1364/4/11 در پی دستور قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)، تیپ الغدیر برای اجرای عملیات در هورالهویزه و تصرف پاسگاه الیج زیر امر قرارگاه سلمان قرار گرفت، به همین دلیل خط پدافندی تیپ ویژه شهدا در محور شط‌علی تحویل تیپ الغدیر شد تا هر چه سریع‌تر آماده اجرای عملیات گردد.

قبل از واگذاری این منطقه به تیپ الغدیر ـ همان طور که قبلاً اشاره شدـ لشکر25 کربلا طی دو عملیات قدس1 و قدس2، چند پاسگاه آبی‌ـ خاکی دشمن را تصرف و مواضع خود را به پاسگاه الیج و منطقه حساس البیضه نزدیک‌تر کرده بود. مأموریت تیپ الغدیر در واقع ادامه و تکمیل دو عملیات یاد شده محسوب می‌گردد.

موقعیت نیروهای خودی و دشمن قبل از عملیات

نیروهای خودی قبل از عملیات، داخل آبراه شعبان و حوالی تقاطع آبراه تبوک و تبوک1 مستقر بودند که از دو پاسگاه و دو کمین شناور تشکیل می‌گردید.

خط پدافندی نیروهای دشمن نیز متشکل بود از یک سری پاسگاه‌های کمین، که پاسگاه الیج در مرکزیت این پاسگاه‌ها قرار داشت و به وسیله آنها حفاظت می‌شد. مقر تاکتیکی فرماندهی گروهان مستقر در این منطقه در 700 متری پاسگاه الیج و یک کیلومتری البیضه بود و مقر اصلی این گروهان در البیضه قرار داشت.

شناسایی

نیروهای شناسایی از تاریخ 1364/4/15 کار خود را در آبراه حضرت‌رسول(ص) و آبراه حمزه‌سید‌الشهدا آغاز کردند و در 1364/4/27 آبراه تبوک را شناسایی کردند. سپس با تهیه عکس هوایی از این منطقه، آبراه دیگری مشخص گردید که نیروهای شناسایی درباره تمامی جوانب آن کار کردند. به علت اهمیتی که فرمانده تیپ الغدیر به امر شناسایی و تأثیر آن در چگونگی اجرای عملیات می‌داد، وی در بعضی از شناسایی‌ها به همراه نیروهای شناسایی تا نزدیکی دشمن می‌رفت که این امر در اصلاح طرح مانور عملیات مؤثر بود.

کلاً شناسایی در 4 محور: آبراه حضرت رسول(ص)، آبراه حمزه سید‌الشهدا، آبراه امام علی(ع) و آبراه تبوک (فاطمه زهرا(س)) انجام گرفت. با بررسی به عمل آمده چنین محرز شد که عمده موانع دشمن در آبراه تبوک1 (آبراه اصلی) قرار دارد و دشمن احتمال هجوم از سایر آبراه‌ها را نمی‌دهد.

در مجموع موانع دشمن در منطقه چنین بود:

1ـ هفت ردیف سیم‌خاردار، خصوصاً در انتهای آبراه، نزدیک پاسگاه دشمن.

2ـ حدود 700 متر میدان مین.

3ـ بشکه‌های 200 لیتری حاوی مواد آتش‌زا (فوگاز). تفاوت این بشکه‌ها با انواع آن در عملیات‌های قبلی این بود که به محض رسیدن آب به چاشنی سدیمی آن مشتعل می‌شد. تعداد 30 بشکه ‌200 لیتری و 28 دبه 20 لیتری فوگاز در این منطقه کار گذاشته شده بود.

همچنین امکانات دشمن در پاسگاه الیج چنین بود:

1ـ دو سلاح تک لول ضد هوایی.

2ـ دو خمپاره‌انداز 81 و82 میلی‌متری.

3ـ مهمات کافی برای 48 ساعت مقاومت.

4ـ گردان سوم تیپ701 کماندویی حذیفه.

آگاهی دشمن از عملیات

در آخرین شناسایی مشاهده شد که دشمن مقداری مهمات اضافی در پاسگاه الیج آورده و بر تعداد بشکه‌های انفجاری نیز افزوده است. در مجموع به نظر می‌رسید دشمن اطلاعاتی در زمینه عملیات به دست آورده است که علل آن می‌تواند عدم رعایت احتیاط لازم از جانب نیروهای شناسایی، گرفتن عکس هوایی و یک سری نقل و انتقالات جدید در منطقه باشد.

اهداف و مأموریت

1ـ تصرف پاسگاه الیج واقع در هورالهویزه و نزدیک شدن به البیضه.

2ـ تأمین بیشتر جاده خندق.

3ـ تأمین بیشتر جناح راست خط پدافندی.

4ـ محدودتر شدن خط پدافندی خودی و کاهش پاسگاه‌های مستقر در روی آب.

سازمان رزم

تیپ بدر در این عملیات، گروهان جندالله به استعداد 70 تن، گروهان حُرّ به استعداد 80تن (احتیاط) و نیروهای ویژه غواص را در قالب گردان امام علی(ع) به کار می‌گرفت.

طرح مانور

برای شروع تک، 3 محور عملیاتی طراحی شده بود:

در محور محمد رسول‌الله(ص) نیروهای عمل‌کننده به استعداد 50 تک‌ور و تعدادی غواص، با استفاده از راه‌کار واقع در این محور از پشت دشمن را دور زده و پاسگاه الیج را منهدم می‌نمایند. در محور حمزه‌سیدالشهدا 30 نیروی تک‌ور و تعدادی نیروی غواص با هجوم به جناح دشمن تک را شروع کرده و پاسگاه الیج را منهدم می‌کنند. در محور امام علی(ع) 7 نیروی تک‌ور و 10 غواص با بستن عقبه اصلی دشمن در این منطقه، فرماندهی و سه کمین پشت پاسگاه الیج را منهدم کرده در 700 متری این پاسگاه پدافند می‌نمایند.

در این عملیات ابتدا تیم شناسایی، تیم تخریب و تیم غواص به عنوان جلودار با پاک‌سازی آبراه‌ها از سیم‌خاردارها و مین‌ها و بشکه‌های انفجاری و غافل‌گیر کردن نگهبانان، خط دشمن را می‌شکنند، سپس با صدای تکبیر اینان، نیروهای تک‌ور قایق‌سوار حمله خود را شروع می‌کنند و به انهدام موضع دشمن، تصرف و پاک‌سازی آن می‌پردازند.

زمان برآورد شده برای رسیدن به خط پدافندی دشمن، از محورهای حضرت رسول(ص) و حمزه‌سیدالشهدا دو ساعت و از محور امام علی(ع) سه ساعت است که با توجه به آن، زمان درگیری و شروع عملیات را قرارگاه سلمان ساعت 21 روز 1364/5/15 تعیین کرد.

همچنین دو واحد ادوات و توپخانه که از آمادگی کافی برخوردار بودند مأموریت پشتیبانی آتش نیروها را به عهده داشتند. گروهان ادوات در این عملیات دو قبضه تفنگ106 میلی‌متری شناور، 5 قایق مجهز به سلاح دوشکا، یک خمپاره‌انداز 82 میلی‌متری و دو مینی‌کاتیوشا در اختیار داشت. توپخانه لشکر 77 ارتش در این عملیات مأموریت تأمین آتش پشتیبانی یگان را به عهده داشت و امکانات آن عبارت بود از: دو قبضه کاتیوشا، یک آتشبار توپ 152م.م و چهار توپ 130م.م و دو توپ 105م.م. علاوه بر تأمین پوشش هوایی منطقه، پیش‌بینی شده بود که توپ‌های ضدهوایی (23م.م.) دو طرف آبراه‌هایی که امکان هجوم دشمن در آنها بیشتر است مستقر شده و با پیشروی نیروها به جلو منتقل گردند.

استعداد واحد پدافند هوایی شامل: شش توپ23م.م، یک توپ 57م.م، یک چهارلول و یک دسته موشکی سهند می‌شد.

ضمن اینکه واحدهای یگان دریایی، تخریب، بهداری، مهندسی، مخابرات و ... نیز متناسب با مأموریت محوله، نیروهای عمل‌کننده را در این عملیات پشتیبانی می‌نمایند.

شرح عملیات

پس از کسب آمادگی‌های لازم نیروهای عمل‌کننده در ساعت 18 تا 19 روز 1364/5/15 حرکت خود را به طرف دشمن آغاز کردند.

نیروها در سه محور حضرت رسول(ص)، حمزه و امام‌علی(ع) بدون هیچ حادثه‌ای ظرف 30 تا60 دقیقه به نزدیکی دشمن رسیدند و به دلیل عدم اعلام آمادگی محور امام‌علی(ع) متوقف شدند. در این زمان نیروهای دشمن یک‌سره و بدون هدف به اطراف خود تیراندازی می‌کردند.

سرانجام محور امام‌علی(ع) در ساعت 23، پس از پی‌گیری فرماندهی تیپ و انتظار چند ساعته دو محور دیگر، اعلام آمادگی کرد که بلافاصله با قرائت رمز عملیات "یا علی(ع) ادرکنی" آغاز درگیری اعلام شد و محورها اقدامات خود را شروع کردند.

در محور حضرت رسول(ص) ابتدا سه غواصی که تا نزدیک پاسگاه دوم الیج رفته بودند با شنیدن رمز عملیات بلافاصله با پرتاب نارنجک و انهدام چند سنگر، خود را به پاسگاه رساندند و پس از 30 دقیقه درگیری سرانجام با رسیدن سایر نیروهای کمکی موفق به تصرف پاسگاه شدند.

لازم به توضیح است که از ابتدای شروع درگیری، نیروهای بلم سوار در انتظار تکبیر غواص‌ها بودند. غواص‌ها نیز در نظر داشتند وقتی جای پای مناسبی گرفتند، تکبیر بگویند، به همین دلیل پس از یک درگیری سه نفره نیم ساعته با کمک سه غواص دیگر تا حدودی موفق به سقوط پاسگاه شدند و پس از آن با تکبیر خود نیروهای تک‌ور را فرا خواندند که بلافاصله نیروها سوار بر بلم، خود را به پاسگاه رساندند و با درگیری مختصری پاسگاه را پاک‌سازی و به تصرف خود درآوردند.

در محور حمزه سید‌الشهدا غواصان پس از حرکت در محوطه باز، با صدای تکبیر نیروهای عمل‌کننده در پاسگاه مجاور مواجه شدند و قبل از رسیدن به پاسگاه بر اثر عجله و دستپاچگی تکبیر گفتند که باعث هوشیاری و شروع تیراندازی دشمن گردید. در این تیراندازی نیروهای غواص و تعدادی از نیروهای تک‌ور شهید و مجروح شدند. در این محور تنها 4 نیروی اطلاعات و عملیات سالم ماندند که داخل آب بدون سلاح، در دید دشمن قرار داشتند.

در این وضعیت باقی‌مانده نیروها مصمم شدند به هر صورت عملیات در این محور را اجرا کنند. این 4 رزمنده در یک اقدام ابتکاری و توأم با ریسک، ابتدا طوری وانمود می‌کنند که قصد پناهنده شدن دارند لذا پس از رساندن خود به مواضع عراقی‌ها، با سرعت عمل یکی از برادران و مسلح شدن وی، درگیری آغاز شد و در نهایت پس از سقوط پاسگاه، 18 تن از عناصر دشمن را اسیر کردند.

نیروهای محور امام علی(ع) نیز با اعلام رمز عملیات، درگیری خود را با پرتاب نارنجک و شلیک گلوله آغاز کردند و توانستند خیلی سریع به اهداف خود دست یابند و پاسگاه فرماندهی (گروهان) را نیز از همان ابتدا با شلیک یک آرپی‌جی منهدم کنند و در اختیار خود بگیرند.

در مجموع نیروهای تیپ ظرف یک ساعت درگیری موفق شدند علاوه بر تصرف کامل پاسگاه الیج، کمین‌ها و پاسگاه‌های اطراف آن را تا 1/5 کیلومتری البیضه پاک‌سازی کنند و در آبراه اصلی، در 2 کیلومتری البیضه، ضمن ایجاد موانع و کمین مستقر شوند.

نتایج عملیات

مواضع به دست آمده در عملیات قدس5، پس از 3 روز کاملاً تثبیت شد و در نهایت حدود 30 کیلومترمربع دیگر از هور به تصرف رزمندگان در آمد.

تلفات دشمن: 51 کشته و 18 اسیر.

غنائم: تعدادی سلاح از جمله دو خمپاره‌انداز 60 و 81 میلی‌متری و دو سلاح ضدهوایی تک لول و...

ضایعات خودی: 38 شهید (که همگی تخلیه شدند)، 60 مجروح، تعدادی قایق که بر اثر ترکش و... منهدم گردید.

عوامل مؤثر در پیروزی

با توجه به ویژگی‌های عملیات‌های محدود، نقاط قوت این عملیات که موجب موفقیت آن شد، چنین است:

ـ شناسایی‌های دقیق از مسیر حرکت نیروها و خط پدافندی دشمن.

ـ جامع بودن طرح مانور.

ـ روحیه و کیفیت مناسب نیروهای عمل‌کننده.

ـ استفاده از اصل غافل‌گیری در دو محور عملیات.

عملیات فرعی تیپ امام حسن(ع)

در کنار تیپ الغدیر، تیپ امام حسن(ع) مأموریت داشت در دو آبراه نهروان و مقداد پس از انهدام کمین‌های دشمن در نزدیکی آنها مستقر شود تا ضمن منهدم کردن عناصری از دشمن، جناح چپ الغدیر را تأمین نماید.

هم‌زمان با تیپ الغدیر نیروهای تیپ امام حسن(ع) نیز وارد عمل شدند. در ساعت 23 اولین نیروها در محور نهروان به هدف خود رسیدند و با یک کمین منهدم شده مواجه شدند. (احتمالاً به وسیله گلوله توپ از بین رفته بود.)

لحظاتی بعد رزمندگان محور مقداد نیز به هدف خود نزدیک شدند و پس از برخورد با کمین خالی دشمن آن را منهدم کردند. تیپ امام حسن(ع) با دستیابی نسبی به اهداف خود، در امتداد خط تیپ الغدیر به پدافند و تحکیم مواضع مشغول گردید.

فهرست منابع

1ـ سند شماره 0631 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش عملیات قدس5، گزارش راوی عملیات قدس5، سید محمد فاطمی، مرداد 1364.

2ـ سلسله عملیات قدس – تحرک در جبهه‌ها، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس (مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ)، تهران، 1384.

3- مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.